Acceso aberto, puntos sen retorno ou o vaso medio cheo

Fotografía de *lau* con licenza cc-by en http://www.arteyfotografia.com.ar/16521/fotos/346272/

Dende o blog de Gredos, chegamos ao estudo da Comisión Europea sobre a visibilidade da produción científica e Open Access.  Neste estudo afírmase, de xeito taxativo, que a produción científica en OA chega nestes intres a un momento de máxima difusión e visibilidade, sendo no ano 2011 arredor do 50% de artigos científicos dispoñibles de xeito gratuíto. Este feito failles acuñar o termo de “punto sen retorno”: o OA coma un modo consolidado de publicación e difusión. Saliéntanse como posibles as vías “verde” e “dourada” do OA , subliñando a iniciativa do programa Horizonte 2020, o vindeiro programa de financiamento da investigación e innovación da UE, no que se establece por defecto o acceso aberto a os resultados da investigación financiada con fondos públicos.  Neste programa, a achega a os artigos farase de dous xeitos diferentes:
a) Por unha banda, o editor proporcionará o aceso dende a web da editorial, facéndose cargo a Comisión dos custos de publicación dos artigos

b) Outra posibilidade é  que os investigadores depositen os seus artigos nun repositorio nos seis ou doce meses seguintes á súa publicación. Esta diferencia establécese no primeiro caso, para os resultados que proveñan do campo científico e, na segunda, para os artigos das Humanidades.

O estudo realizouse polo grupo Science Metrix, consultoría adicada á avaliación da investigación e leva por título “Proportion of Open Access Peer-Reviewed Papers at the European and World Levels—2004-2011” .  e ven acompañado de dous máis: un deles adicado as políticas de aceso aberto e, o outro, a apertura de datos. 

Lemos, tamén no blog Francis (th)E mule Science News un artigo titulado ¿Qué significa que el 50% de los artículos científicos esté en acceso abierto? onde, destacando o que supón esta boísima nova, fai unha serie de puntualizacións, moi interesantes ao noso modo de ver, falando de ver o vaso “medio cheo ou medio vacío”. Vexamos:

-O autor sinala que a visibilidade da produción científica recae tanto no feito das políticas concretas de OA coma nun fenómeno  interesante que é a publicación, de forma totalmente individual, dalgúns”preprints” en páxinas persoais de autores  ou grupos de investigación . Se un autor publica nunha revista de gran impacto, a visibilidade do seu traballo non será un problema, o que non sucede con revistas minoritarias ou de menos difusión : velaí o pulo collido a este tipo de difusión.  Certo é que as políticas alentadoras da UE e da Casa Blanca con respecto a difusión da investigación son alentadoras, en calquera caso;  o que diminúe o medo que tiñan nun principio os científicos as represalias editoriais. Resumindo : o importante, sobre todo, é o cambio de hábito dos científicos.

-Cuestiónase tamén a metodoloxía empregada no estudo encargado pola UE: mostra aleatoria de 20000 artigos publicados na base Scopus – que, coma ben nos lembran no artigo, pertencen case todas a editorial Elsevier-utilizando logo un robot de busca de elaboración propia que atoparía eses artigos na web. Segue despois un proceso de comprobación, mediante Google, e de aplicación do software automático de Science Metrix aplicado a :

“320.000 artículos publicados entre 2004 y 2011, encontrando un promedio del 43% de artículos disponibles en la web de forma gratuita (el porcentaje varía según el país y según la materia científica). El famoso 50% proviene de un ajuste estadístico realizado al 43% observado basado en los resultados de la prueba inicial.”

Posiblemente, esa diferenza que vai dun 43 a un 50% non sexa demasiado salientable. Quizais o que sexa máis importante é ese cambio de mentalidade do que falabamos ao principio. Como di o autor do último post sinalado, xa temos unha tendencia cara ao libre acceso á producción científica, facéndose  a pregunta retórica de que sucederá no futuro. Non o sabemos, pero se o avance e tal e como amosan os últimos resultados, podemos ver, en realidade e a pesar de diferentes porcentaxes, o vaso medio cheo no camiño do OA.  Gaña a ciencia, gaña a sociedade.